Westerborkpad

Als men het over de geschiedenis van Drenthe heeft, gaan de gedachten vrijwel gelijk uit naar hunebedden en turfsteken. Maar er zijn meer zaken die een stempel op de Drentse geschiedenis hebben gedrukt. Ik hoef maar de naam Anne Frank te noemen en iedereen zou moeten weten dat zij in Kamp Westerbork heeft gezeten. Of zoals zij dat in haar dagboek omschreef als “het grote jodenkamp in Drenthe”. De ironie wil, dat het kamp oorspronkelijk bedoeld was voor de opvang van joodse vluchtelingen uit Duitsland, omdat Nederland neutraal wenste te blijven in een eventuele oorlog. Vanaf 8 augustus 1944 heeft Anne er een aantal weken doorgebracht. Zij was een van de ruim 100.000 joden die daar hebben vastgezeten. Dat aantal is nog meer dan de huidige inwoners van Meppel en Hoogeveen bij elkaar!

Anne komt in een van de strafbarakken terecht, alwaar zij tijdens lange werkdagen batterijen moet demonteren. Strafbarakken waren namelijk bedoeld voor joden die ondergedoken of in het verzet hadden gezeten. Vanuit Kamp Westerbork gaat zij in september 1944 met het laatste treintransport via een route door de provincie Groningen en langs onder andere Leer, Bremen, Hamburg en Berlijn naar Auschwitz. Een reis van drie dagen, in een wagon met 70 persoen en met één emmer als wc. Vanuit Auschwitz wordt zij na enkele weken overgeplaatst naar Bergen-Belsen, alwaar Anne in maart 1945 komt te overlijden aan de vlektyfus.

Vanuit haar woonplaats Amsterdam zijn meerdere treinen met joodse lotgenoten naar Kamp Westerbork vertrokken. Deze treinen reden over het bestaande spoorwegennet. Globaal gezien gingen die treinen dus via Amersfoort naar Zwolle, Meppel, Hoogeveen, om in Hooghalen af te buigen naar het kamp. Ter nagedachtenis aan deze beladen treinreizen heeft men langs dit treintraject het Westerborkpad als een soort bezinningspad opgezet.

Lange-Afstand-Wandelpad
Het Westerborkpad is één van de 19 landelijke Lange-Afstand-Wandelpaden, kortweg LAW. Een LAW is een wandelpad van minstens 150 kilometer, meest over verharde wegen en daar waar mogelijk over zandpaden, door bossen of over de hei. Het Pieterpad is het meest bekende en populaire wandelpad. Deze loopt van Pieterburen in Groningen naar de Sint-Pieterberg bij Maastricht over een afstand van bijna 500 kilometer. Zelf heb ik dit pad een aantal jaren geleden in z’n geheel gelopen. Zo’n lange afstand wandel je natuurlijk niet aan een stuk. Alle wandelpaden zijn daarom onderverdeeld in behapbare etappes.

Een LAW heeft zijn eigen bewegwijzering. Geen ANWB-borden, maar subtiele merktekens op lantaarnpalen, boomstammen, weidepalen of andere vaste objecten langs de route. Het merkteken is een kleine vlaggetje met een witte baan boven en een rode baan onder. Dit merkteken kan geverfd zijn of als stikker of bordje bevestigd zijn. De merktekens staan vooral bij kruisingen en splitsingen, indien men daar een andere richting op zou moeten. Sommige stikkers zijn als een soort pijltje uitgeknipt om de looprichting aan te geven. Elke etappe begint en eindigt vrijwel altijd in een dorp of stad, bij voorkeur bij een trein- of busstation. Van de meeste LAW’s zijn handzame boekjes verkrijgbaar, waarin de gehele traject van elke etappe beschreven staat, inclusief bijbehorende plattegronden. Op de website van Wandelnet staan eveneens alle LAW’s beschreven en zijn de etappes te downloaden.

Informatie Westerborkpad
In 2008 kwam Jan Dokter uit Hoorn met idee voor het Westerborkpad. Als fanatieke wandelaar was hij zelf in vier dagen van Amsterdam naar Kamp Westerbork gelopen, ter nagedachtenis aan zijn twaalf omgebrachte familieleden. Pas in 2012 werd het wandelpad officieel in gebruik genomen. Het officiële startpunt is de Hollandse Schouwburg in Amsterdam, omdat daarvandaan veel joden werden verzameld voor transport naar Kamp Westerbork. De lengte van het wandelpad is ongeveer 340 km en is verdeeld over 29 etappes. Onderweg zijn er allerlei historische locaties opgenomen, zoals onderduikadressen (o.a. dat van de familie Flokstra even buiten Hoogeveen), werkkampen en synagogen.

Het oorlogsmonument aan de Dorpsstraat in Koekange is zowel eindpunt als startpunt van een etappe. Etappe 23 begint in Meppel en is 12,3 km lang, etappe 24 eindigt in Hoogeveen en is 14,9 km lang. Het wandelpad in en rond Koekange loopt vanuit Meppel via Broekhuizen, Koekanger Dwarsdijk, Kerklaan, Dorpsstraat, Meester Harm Smeengeweg, Panjerdweg en gaat via het Panjerdpad richting Echten en Hoogeveen.

In het voorjaar van 2021 heb ik als kunstenaar meegedaan aan de kunstroute “Boshaltes, een eigentijdse Kruisweg” in het Spaarbankbos tussen Pesse en Hoogeveen. Door dit bos loopt een deel van etappe 25. Deze etappe begint in Hoogeveen en eindigt in Kremboong, een restant van een bosgebied waar Kamp Kremboong plaats bood aan 240 Joodse dwangarbeiders. Op korte afstand van de plek waar mijn kunstwerk heeft gehangen staat een oorlogsmonument. Een indrukwekkende beeldengroep van vijf levensgrote silhouetten van personen, gemaakt van vier centimeter dik cortenstaal. Het is de plek waar drie verzetsslachtoffers en twee joodse slachtoffers door de Duitsers zijn gefusilleerd.

Op 1 augustus 1943 waren dat notaris Johannes Mulder, jonkheer Marius de Jonge en onderwijzer Adriaan Baas. Twee dagen later waren dat Levie van der Wijk en Manus van der Wijk. Op de plek in het silhouet waar het hart zou moeten zitten, zijn respectievelijk drie kruizen en twee davidsterren uitgesneden.

Er zijn drie verschillen bij het Westerborkpad ten opzichte van andere LAW’s. Ten eerste is het gehele traject rolstoelvriendelijk, dus geen smalle, modderige bospaden. Ten tweede staat op de witte baan van elk merkteken het logo van Kamp Westerbork, een gestileerd stukje prikkeldraad. Ten derde wordt bij het plaatsen van de merktekens en bij de routebeschrijvingen van andere LAW’s rekening gehouden dat men het gehele traject in beide richtingen moet kunnen wandelen. Bij het Westerborkpad is dat niet het geval, dit loopt alleen van Amsterdam naar Kamp Westerbork. De reden is dat Anne, evenals duizenden joodse lotgenoten, het traject helaas als een enkele treinreis heeft gemaakt.